W Senacie 5 czerwca 2018 r. odbyło się polsko-francuskie seminarium z okazji 60-lecia uchwalenia konstytucji V Republiki Francuskiej.
Z inicjatywą jego zorganizowania wystąpili wicemarszałek Michał Seweryński i przewodniczący Senackiej Grupy Polsko-Francuskiej senator Aleksander Pociej. W opinii organizatorów 60. rocznica uchwalenia konstytucji francuskiej stanowi dobrą okazję do debaty konstytucyjnej dotyczącej obu państw. Jej uczestnicy mówili o swoich doświadczeniach z funkcjonowaniem obowiązujących w obu krajach ustaw zasadniczych. Podjęli także próbę odpowiedzi na pytania dotyczące potrzeby wprowadzenia i kształtu zmian konstytucyjnych, a także w jaki sposób mogłyby one wpłynąć na ich dalsze członkostwo w Unii Europejskiej. Innym istotnym zagadnieniem były relacje między prawem wewnętrznym a prawem międzynarodowym, szczególnie w kontekście prymatu konstytucji państwa. Jak podkreśliła prof. Maria Gintowt-Jankowicz, w Polsce obowiązuje art. 8 ust. 1 naszej konstytucji, który stanowi, że jest ona najwyższym prawem i taką wykładnię przyjął polski Trybunał Konstytucyjny. W tym kontekście pytano m.in. o możliwość wystąpienia konfliktu między normami prawa europejskiego a wartościami wyrażonymi w ustawach zasadniczych poszczególnych państw. Zdaniem wicemarszałka Michała Seweryńskiego polska konstytucja jasno określa, że jest prawem najwyższym, podczas gdy Trybunał Sprawiedliwości UE w Luksemburgu wyrażał w tej kwestii odmienny pogląd.
„Rok 2018 jest bogaty w obchody licznych rocznic zarówno w Polsce, jak i we Francji. Świętujemy 550. rocznicę funkcjonowania polskiego parlamentaryzmu, 100-lecie odzyskania niepodległości, jak również zakończenia Wielkiej Wojny, krwawej dla obu naszych narodów” – przypomniał marszałek Stanisław Karczewski, otwierając seminarium. Nawiązując do konstytucji V Republiki zaznaczył, że była ona autorskim projektem gen. de Gaulle’a, który w 1946 r. przedstawił swoją wizję Francji – państwa zdolnego do zbudowania jedności narodu, mocarstwa uosabiającego wartości takie, jak wolność, niepodległość i wielkość. Zdaniem marszałka Stanisława Karczewskiego konstytucja V Republiki to jeden z dokumentów, który w znaczący sposób wpłynął na kształt ustrojów konstytucyjno-pluralistycznych w Europie, także w Polsce. Odnosząc się do polskiej tradycji konstytucyjnej, przypomniał o Konstytucji 3 maja z 1791 r., pierwszej w Europie i drugiej na świecie, stanowiącej źródło inspiracji także dla Francuzów. Jak zaznaczył marszałek Senatu, z przewodniczącym francuskiej Izby wyższej Gerardem Larcherem rozmawiają często zarówno o przyszłości polsko-francuskiej, jak i przyszłości europejskiej, o tym, w jaki sposób budować politykę dialogu wspartego aktywnym uczestnictwem parlamentów obu krajów. Jednym z tematów ostatniej wizyty przewodniczącego była propozycja prezydenckiej reformy konstytucji V Republiki. Marszałek Stanisław Karczewski zwrócił także uwagę na reprezentatywność organów przedstawicielskich jako podstawową dla demokracji. Parlamentarzyści, tworząc prawo, powinni według niego sprostać oczekiwaniom suwerena, a zarazem kształtować lepszą wspólną przyszłość. Jak podkreślił, w Senacie tworzenie prawa i wprowadzanie zmian legislacyjnych wspiera merytoryczna debata. Wszystkie jednak zmiany ustawowe muszą być zgodne z konstytucją, która stanowiąc podstawowy akt normatywny, nie jest zwykłym aktem prawnym. Zajmuje bowiem najwyższe miejsce w hierarchii aktów źródeł prawa, ponieważ jej autorem poprzez referendum jest suweren.
Podczas konferencji mówiono m.in. o ramach konstytucyjnych w Polsce i we Francji – ich genezie, stanowieniu i wymiarze międzynarodowym. Genezę i ewolucję Konstytucji V Republiki Francuskiej przedstawiła prof. Anne Levade z Uniwersytetu Paris-Est-Créteil-Val-de-Marne. O inspiracjach i cechach charakterystycznych Konstytucji RP z 1997 r. mówiła prof. Maria Gintowt-Jankowicz, sędzia Trybunału Konstytucyjnego w stanie spoczynku. By wyjaśnić związane z tym zagadnienia, porównała sytuację wobec, której stanęła polska konstytuanta lat 1919–21 z uwarunkowaniami po 1989 r. Pierwsza polska konstytuanta po latach zaborów mogła się odwołać do nieco odległej tradycji Konstytucji 3 maja czy poszukiwać inspiracji w innych państwach europejskich, m.in. w konstytucyjnym modelu III Republiki Francuskiej kształtowanym od 1875 r., odrzucając model amerykański jako nieodpowiadający skłonnościom polskiego narodu. Dlatego m.in. polski prezydent został wyposażony w podobne do francuskiego prerogatywy i był wybierany na 7 lat, był także zwierzchnikiem sił zbrojnych. Znacznie dłużej przyszło mierzyć się z nową konstytucją po 1989 r. Prace nad nią zajęły 8 lat, znacznie dłużej niż w innych krajach, który przeszły od ustroju totalitarnego do demokratycznego w wyniku Jesieni Ludów. Stopniowe odchodzenie od konstytucyjnego porządku stalinowskiej ustawy zasadniczej z 1952 r. ułatwiły jednak jej kolejne nowelizacje. Pierwsza z nich – z grudnia 1988 r. – powstała w wyniku rozmów Okrągłego Stołu i zagwarantowała restytucję Senatu, zniosła kolegialną głowę państwa i powołała w jej miejsce prezydenta wybieranego przez Zgromadzenie Narodowe. Jak przypomniała prof. Maria Gintowt-Jankowicz, odrodzenie Senatu miało znaczenie dla prac nad nową konstytucją. Izba wyższa, wybrana jako jedyna w pełni demokratycznych wyborach, przygotowała własny projekt ustawy zasadniczej. Równoległa praca komisji konstytucyjnych obu izb parlamentu miała znaczenie dla ostatecznego kształtu ustawy zasadniczej z 1997 r., kiedy pojawiła się wreszcie większość parlamentarna zdolna do jej uchwalenia.
Drugą część seminarium poświęcono wyzwaniom stojącym przed konstytucjonalizmem zarówno w Polsce, jak i we Francji, szczególnie w obliczu proponowanych zmian, a także debaty o przyszłości w kontekście europejskim. Współczesne problemy i wyzwania stojące przed konstytucjonalizmem w Polsce przedstawiła minister Anna Surówka-Pasek z Kancelarii Prezydenta RP. W swoim wystąpieniu zwróciła uwagę, że jedną z cech norm konstytucyjnych jej ich programowość, co powoduje pewną ogólność i trudności z ich precyzyjnym stosowaniem. Jako problemy do rozwiązania podczas prac nad zmianami w polskiej konstytucji wskazała m.in. na potrzebę doprecyzowania zapisów związanych z prerogatywami prezydenta, m.in. na styku z władzą wykonawczą i sądowniczą, zwłaszcza wobec jego mocnego mandatu wynikającego z wyboru w głosowaniu powszechnym. Kolejne zagadnienia wymagające uregulowania to kwestie związane z organizacją poszczególnych władz. W tym kontekście minister zwróciła m.in. uwagę na ograniczoną rolę Senatu wobec stosunkowo mocnego mandatu senatorów wybieranych w okręgach jednomandatowych i potrzeby zrównoważenia roli Sejmu. Kolejne problemy to relacje między Trybunałem Konstytucyjnym a Sądem Najwyższym, sposób uregulowania statusu jednostki, wprowadzenie nowego źródła prawa w postaci ustaw organicznych regulujących funkcjonowanie najważniejszych organów władzy, konstytucyjne określenie zasad funkcjonowania prokuratury. Ze względu na ogromne zaangażowanie społeczne wzmocnieniu powinny ulec referendum i inicjatywa obywatelska. Doprecyzowania wymagają także konstytucyjne części dotyczące integracji europejskiej i polskiego przedstawicielstwa w instytucjach unijnych.
Źródło: Senat RP