Upamiętnieniu rocznicy przybycia do Brazylii pierwszych polskich osadników i przedstawieniu roli Polonii brazylijskiej w rozwoju stosunków dyplomatycznych i gospodarczych między oboma państwami poświęcono konferencję „150 lat osadnictwa polskiego w Brazylii”,

zorganizowaną w Senacie 25 kwietnia 2019 r. przez Komisję Spraw Emigracji i Łączności z Polakami za Granicą we współpracy z Towarzystwem Polsko-Brazylijskim.

„Wierzę, że konferencja pozwoli pokazać wielkość naszych rodaków w Brazylii” – mówiła przewodnicząca Komisji Spraw Emigracji i Łączności z Polakami za Granicą senator Janina Sagatowska. Jak dodała, na skutek tragicznych losów Polski znalazło się tam bardzo wielu Polaków – rolników, inżynierów i intelektualistów. Wpisali się w historię narodu, w którym przyszło im żyć, nie zapominając o korzeniach. Jak pisał bowiem Cyprian Kamil Norwid, „Aby mierzyć drogę przyszłą, trzeba wiedzieć, skąd się wyszło”.

Prezes Towarzystwa Polsko-Brazylijskiego Stanisław Pawliszewski przypomniał, że założył je marszałek Senatu II RP Julian Szymański. Inauguracyjne posiedzenie odbyło się w listopadzie 1929 r. w Senacie. Towarzystwo jest najstarszą organizacją społeczną w Polsce, popularyzującą wiedzę o Brazylii, jej kulturze, o stosunkach polsko-brazylijskich oraz o Polonii brazylijskiej.

„Emigracja Polaków do Brazylii, zapoczątkowana w II połowie XIX w., miała różną intensywność” – zaznaczył ambasador Brazylii w Polsce Hadil Fontes da Rocha Vianna. Jak dodał, w latach 1939–42 przyjechali głównie artyści, inżynierowie, nauczyciele, przedsiębiorcy, którzy na trwale odcisnęli swoje piętno w wielu dziedzinach. Podkreślił, że 2-milionowa Polonia w dużym stopniu uczestniczy w rozwoju Brazylii. Ambasador przypomniał, że Brazylia była orędownikiem odzyskania niepodległości przez Polskę. Jej przywrócenia domagał się w 1907 r., na II Międzynarodowej Konferencji Pokojowej w Hadze, prawnik i polityk Ruy Barbosa. Brazylia była pierwszy krajem Ameryki Łacińskiej, który uznał w 1918 r. powstanie „zjednoczonej i niepodległej Polski”. Nawiązanie oficjalnych stosunków dyplomatycznych pomiędzy Polską i Brazylią nastąpiło w 1920 r. Mówiąc o relacjach polsko-brazylijskich, ambasador wskazał na rolę Polonii w ich budowaniu. W jego ocenie stosunki między obu krajami rozwijają się bardzo dobrze.

„Zdajemy sobie sprawę z ogromu cierpień i wyrzeczeń, jakie były udziałem emigrantów do Brazylii. Na przybyszów czekało wiele niewiadomych. Po trudach i zwątpieniach pojawiła się jednak nadzieja. Brazylia okazała się przyjaznym krajem” – powiedziała dyrektor Departamentu Współpracy z Polonią i Polakami za Granicą Ministerstwa Spraw Zagranicznych Iwona Kozłowska. Jak zaznaczyła, Brazylijczycy polskiego pochodzenia, pozostając lojalnymi obywatelami wybranego kraju, korzystają z bogactwa 2 kultur, zdobyczy gospodarczych i kulturalnych. „Ufamy, że kluczem do zachowania polskiej tożsamości będzie dla Polonii brazylijskiej Karta Polaka, której zmiana przewiduje rozszerzenie jej zakresu działania na wszystkie kraje świata” – podkreśliła.

„Polsce zależy na kontaktach i współpracy z Polonią, i to we wszystkich dziedzinach” – zapewnił marszałek Stanisław Karczewski. Jak zaznaczył, Senat stara się realizować w miarę swoich możliwości potrzeby Polaków za granicą. Przypomniał, że podczas V Światowego Zjazdu Polonii i Polaków z zagranicy apelowano o wsparcie Polonii z Ameryki Południowej, której młode pokolenie traci kontakt z macierzą. „Naszym priorytetem są dzieci i młodzież polonijna” – zapewnił.

Specyfikę emigracji polskiej do Brazylii w XIX i XX w. starał się przybliżyć dr hab. Jerzy Mazurek z Instytutu Studiów Iberyjskich i Iberoamerykańskich Uniwersytetu Warszawskiego i Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego. Przypomniał, że wychodźstwo z ziem polskich do Brazylii stanowiło element większego procesu emigracyjnego z Europy do tego kraju. Jedną z głównych przyczyn był duży przyrost naturalny w Europie, a w konsekwencji – brak ziemi dla chłopów. Dla Polaków wpływ na decyzję o emigracji miały także czynniki polityczne. W latach 1820–1955 do Brazylii z Polski przybyło łącznie 130 tys. naszych rodaków. Stanowiło to 2,4% całej emigracji europejskiej, Polacy byli 6. grupą pod względem liczebności. Koniec XIX i początek XX w. były okresem największego napływu naszych rodaków do Brazylii. W 1869 r. rozpoczęło się tworzenie zbiorowości polskiej w Brazylii w ramach akcji kolonizacyjnej w tym bardzo słabo zaludnionym kraju. Do Brazylii przybyło ponad 100 tys. emigrantów z Prus, Galicji i Królestwa Polskiego. Była to głównie emigracja chłopska (95%), którą cechowała raczej tożsamość lokalna, a nie narodowa. Po rewolucji 1905 r. wyemigrowała też inteligencja. Po wybuchu I wojny światowej i w okresie międzywojennym napływ polskich emigrantów osłabł. Po II wojnie światowej zdecydowaną większość emigracji stanowiła inteligencja: przedstawiciele sfer wojskowych i urzędniczych, arystokracja, zamożne kupiectwo oraz ludzie kultury, np. Julian Tuwim, Kazimierz Wierzyński, Jan Lechoń czy Michał Choromański, Jan Kiepura, Irena Eichlerówna, Zbigniew Ziembiński. Pielgrzymka papieża Jana Pawła II w 1980 r. do Brazylii, podczas której spotkał się z potomkami emigrantów w Kurytybie, stała się impulsem do podjęcia nowych działań na rzecz wzmocnienia wspólnoty m.in. poprzez odkrywanie własnych korzeni i zwiększanie znajomości kultury, tradycji i zwyczajów kraju przodków.

„Jak w przyszłości potomkowie emigrantów z końca XIX i początku XX w. będą zachowywać pamięć o historycznym dziedzictwie pionierów i jak będą kształtowały się procesy poczucia przynależności do kultury pochodzeniowej mimo rosnącej odległości pokoleniowej i uniwersalnych wpływów kulturowych?” – pytała prof. Elżbieta Budakowska z Instytutu Profilaktyki Społecznej i Resocjalizacji Uniwersytetu Warszawskiego, która mówiła o zmianach tożsamości i polskiej etniczności w Brazylii. Jak stwierdziła, procesy identyfikacji zmieniają się poprzez kolejne pokolenia. Tylko pewne wzory będą wybrane i podtrzymywane, a inne – odrzucone. „Relacja między tym, co wybrane, a tym, z czego się rezygnuje, ciągle się zmienia i pociąga za sobą zmienność obrazu etniczności w kolejnych pokoleniach” – zaznaczyła.

Podczas konferencji przedstawiono wyniki badania polskich poimigranckich środowisk w Brazylii. Problemy, jakie napotyka duszpasterstwo polonijne w Brazylii, omówił rektor Polskiej Misji Katolickiej w Brazylii ks. dr Zdzisław Malczewski. Prezes Stowarzyszenia „Wspólnota Polska” Dariusz Bonisławski omówił działania na rzecz społeczności pochodzenia polskiego w Brazylii.

Dyskusję panelową poświęcono wpływowi Brazylijczyków polskiego pochodzenia na stosunki polsko-brazylijskie.

Konferencji towarzyszyła prezentacja fotografii, przybliżających życie potomków Polaków w Brazylii, autorstwa sekretarza Towarzystwa Polsko-Brazylijskiego Gustawa Kotlarza.

Źródło: Senat RP